MEVCUT DİŞLİLERİN RESMİNİ ÇİZMEK

Normalde dişliler aktarılacak devir ve tork dikkate alınarak dizayn edilir. Bkz. DÜZ DİŞLİ DİZAYNI
ve HELİS DİŞLİ DİZAYNI

Ancak eldeki mevcut dişlinin ölçülemeyen ve dolayısı ile hesaplanması gereken bilgi/ölçülerinin hesabında dizayn için  kullanılan kriterlerin dikkate alınmasına gerek yoktur.
Bu nedene mevcut dişlilerin bazı değerleri ölçülerek belirlenirken bazı değerleri ise farklı kriterler  dikkate alınarak hesaplanmalıdır.

DÜZ DİŞLİ RESMİNİ ÇİZMEK

Sadece dişlinin göbek bilgileri eldeki dişliden ölçülerek resme geçirilecek hazır bilgilerdir (mil kovanı dış çapı, iç çapı, kovan profili, kovan genişliği, kama ölçüleri şekli vs.). Mevcut dişlinin genişliği de ölçülerek belirlenir. Ancak modül, bölüm dairesi çapı, tashih bilgileri ve diğer değerleri ise hesaplanarak bulunur.

Hesaplanarak bulunacak bilgiler için normalde EXCELL veya benzeri programlarla hazırlanmış hesap tabloları kullanılır.

Düz ve helis dişliler için  SİLİNDİRİK DİŞLİ HESAP TABLOSU

Ve konik dişliler için  KONİK DİŞLİ HESAP TABLOSU  kullanılabilir.

Düz dişli hesap tablosu aşağıda belirtilen esaslar gözetilerek hazırlanmıştır.

MODÜLÜN BELİRLENMESİ

Eldeki dişliden en kolay elde edilecek bilgi diş sayısı Z, dış çap D_o ve diş derinliği veya diş dibi çapıdır. Belirlenmesi en önemli bilgi ise dişlinin modülünün ne olduğu bilgisidir.

Belirli bir tecrübeden sonra bir ressam veya imalatçı basit bir kaç yaklaşımla modülün ne olduğunu tahmin eder. Ancak hesap yöntemi ile modül aşağıdaki gibi belirlenir.

Tashih (Profil kaydırma işlemi) uygulanmamış normal bir düz dişlide modül

D_t=M*Z

D_o=M(Z+2)   >>  M=D_o / (Z+2)  formülünden elde edilebilir.

Ancak dişlide tashih yapılmış ise yukarıdaki formül ancak yaklaşık bir sonuç verir.
Bu durumda standart modül tablolarından sonuca en yakın olan modül değeri esas alınır.

Eğer karşılıklı çalışan diğer dişli varsa yaklaşık modül için diş sayısı fazla olan esas alınarak yaklaşık modül  bulunur. Bulunan modülün doğru olup olmadığını kontrol için belli bir sayıdaki dişler dıştan dışa ölçülerek kontrol edilir.

Bunun için önce belli sayıdaki dişler yandaki resimde olduğu gibi dıştan dışa ölçülür.
Ölçü aralığında kalması gereken diş sayısı S ise aşağıdaki formülden bulunur.

     

S yukarıdaki formülden  çıkan sonuca en yakın tam sayı olarak alınmalıdır.

Yandaki formülden elde edilecek W değeri kirişsel ölçüye eşit olmalıdır.
Eğer sonuç farklı ise ya dişliler bozulmuştur veya kabul edilen Modül farklı olmalıdır

 ELDEKİ BİR DİŞLİDE TASHİH YAPILMIŞ İSE TASHİH FAKTÖRÜ (x) NASIL BELİRLENİR.

             M : Modül
             W : Kirişsel ölçü (Dişlerin dıştan dışa ölçüsü) (mm)
             Z : Diş sayısı
             S: Ölçme aralığındaki dişlerin sayısı
             α :Basınç açısı (Derece)
             X: Tashih faktörü

Tashih miktarını (X) belirlemek için sadece bir dişli değil karşılıklı çalışmakta olduğu dişlinin bazı öçülerinin bilinmesi gerekir. Bunlar.

1. Basınç açısı α
2. Dış çaplar D_{o1 ,} D_o2
3. Eksenler arası mesafe C
4. Diş sayıları Z

Eğer Modül bilinmiyorsa ölçülen eksenler arası mesafe veya dış çapı büyük olan dişli esas alınarak yaklaşık modül hesaplanır ve bulunan değere en yakın standart modül tablodan seçilerek M olarak kabul edilir

ÖRNEK

α=20⁰  Z₁=12,   Z₂=24,  D_Öo1=44.84 mm ,  D_Öo2=79.4 mm ,  C_Ö =56.5

Standart tabloda en yakın Modül değeri 3.05 olduğu için M=3 olarak alınır

Tashihli çalışan dişli çiftlerinde ölçülen eksenler arası mesafe (C_ö) ile teorik eksenler arası mesafe C arasındaki artış faktörü Y bulunur.

Birinci dişli tashihli diş yüksekliği: h_a1

Eğer 2 dişin dıştan dışa ölçüsü 15 mm ise belirlenen Modül ve tashih faktörleri doğrudur.

HELİS DİŞLİ RESMİ ÇİZMEK

Helis dişli resmide düz dişli gibi kovan ölçüleri dişli üzerinden ölçülerek çizilir. Diğer tüm değerler ise düz dişlideki hesap yöntemi ile bulunur.

Helis dişlinin düz dişliden temel farkı dişlerin helis açısı denilen bir açıda yontulmuş olmasıdır. Ancak düz dişlide kullanılan çakı helis dişlide kullanılan çakı ile aynı olsa bile aynı diş sayısında  aynı dış çap ve aynı taksimat dairesi çapını vermez.

Helis açısından (β) ötürü dişlide iki ayrı modül ortaya çıkar. Bunlar normal modül  (M_n)  ve alın modülü (M_a)  değerleridir.

Dişlinin imalatında kullanılan ve standart tablolarından seçilen çakı modülü normal modül M_n dir.

M_n=M_a * cosβ

 
Helis dişli hesaplarında düz dişli hesaplarında kullanılan M yerine M_a kullanılırak aynı yöntemle helis dişli tashih faktörleri bulunmuş olur.

TEK DİŞLİ RESMİNİ ÇİZMEK

Resmi çizilecek tek dişliden alınabilcek ölçüler sadece Diş sayısı (Z) Dış çap (Do), Diş dibi çapı D_i ve Kirişsel ölçü(W) dir.
Kavrama açısı ise metrik sistemde genellikle α=20⁰ dir.  Amerikan sisteminde kullanılan 14.5⁰ kavrama açısı pek kullanılmamaktadır.

Tek dişliden alınan ölçüler hesap hassasiyeti için yeterli değildir. Normalde dişliler bir başka dişli ile birlikte çalışır ve karşılıklı çalışan dişlilerden birisi aşındığı veya kırıldığı zaman diğer dişli ile birlikte değiştirilmesi gerekir. Bu nedenle aşınan veya kırılan dişlinin resmi diğer dişli ile birlikte çizilmeli ve karşılıklı çalışan dişlilerin eksenler arası mesafesi de ölçülerek hesaplarda kullanılmalıdır. 

Eğer karşılıklı çalışan dişlinin ölçü için elde edilmesi mümkün olamıyorsa o zaman çift dişliden alınan ölçülere ilave olarak kirişsel ölçü ve diş dibi çapının da hesaplarda veri olarak kullanılması gerekir.

Ancak özellikle helis dişlilerden alınan helis açısı hassas olamıyacağı ve/veya aşınmış olabileceği için yapılacak tek dişlinin yerinde karşı dişli ile sorunsuz çalışması mümkün olamayabilir.

 TASHİH (PROFİL KAYDIRMA) NE DEMEKTİR

Dişli imalatı sırasında çakının dişlinin merkezinden normal mesafesine ilave olarak belli bir X oranı çarpı Modül mesafesi kadar uzaklaştırılıp yahut yakınlaştırılarak işlenmesine tashih (profil kaydırma ) denir. İmalat sırasında çakı uzaklaştırılarak işlenirse pozitif tashih, yakınlaştırılarak işlenirse negatif tashih yapılmış olur.

Pozitif tashih özellikle kavrama açısı 20⁰ için diş sayısı 17 den az olan dişlilere, kavrama açısı 14.5⁰ içinse diş sayısı 32 den az olan dişlilere uygulanır. Diş sayıları bu değerlerden büyük olsa bile dişlilerin daha rahat çalışması için tashih genellikle uygulanır.

Tashih uygulamasının esas nedeni dişlerin kesilmesi sırasında diş dibinin fazla oyularak zayıflamasını engellemektir. Bu nedenle pozitif tashih uygulanmış dişlilerin diş dibi kalınlıkları tashih uygulanmamış olanlardan daha fazladır. Pozitif tashih faktörü uygulanmış dişlinin kendi dış çapı artarken karşı dişlinin dış çapının ise azalmasını gerektirir.

Bir diğer önemli husus karşılıklı çalışan dişlilerde tashih varsa bu dişlilerin eksenleri arası mesafesinin tashih miktarlarına bağlı olarak değişmesidir. Tashihli dişlilerin eksenler arası mesafe C aşağıdaki formülden bulunur.

 “k” katsayısı için Bkz . PROFİL KAYDIRMA