DİŞ PROFİLLERİ

Çalışan dişli çiftinde hareket ve torkun aktarıldığı nokta pitch point denilen temas noktasıdır. Her iki dişlideki bu noktaların dönme sırasında oluşturduğu bu profil aşağıdaki metodlarla belirlenir. Bunlar;

SİKLOİD EĞRİSİ (CYCLOID)

Sikloid profil artık dişlilerde pek kullanılmayan eski bir profil elde etme metodudur. Bu metod basitçe; bir silindirin üzerindeki bir noktanın düz bir hat üzerinde yuvarlanırken ortaya çıkarmış olduğu profildir (Bkz. yandaki şekil).

Hiposikloid eğrisi : Sikloid eğrisindeki silindirin düz bir hat üzerinde değil fakat içe kavisli (çukur) bir hat üzerinde yuvarlanması ile elde edilmiş halidir.

Episikloid eğrisi : Sikloid eğrisindeki silindirin düz bir hat üzerinde değil fakat dışa kavisli (tümsek) bir hat üzerinde yuvarlanması ile elde edilmiş halidir.

EVOLVENT (INVOLUTE) DİŞ GEOMETRİSİ 

Sikloid eğrisi bugün artık dişli profili üretiminde kullanılmayan eski bir metod olduğu için bu sayfalarda bu gün artık en yaygın olarak kullanılan involute dişli profili ele alınacaktır.

Türkiyede evolvent de denen bu profil çevredeki bir noktanın teğet çizgilerle eksene bağlı şekilde çevreden açılması esnasında izlemiş olduğu yolun çizdiği eğridir.

İnvolute dişlerin cycloid dişlere göre avantajları şunlardır.

• Dişlilerde minimum titreşim ve ses oluşturur
  
• Üretim metodu basittir
• Dişli eksenleri arasındaki hata çalışma hassasiyetini engellemez
• İmalat maliyeti düşüktür

İnvolute profilinin önemli dezavantajı ise pinyon dişlilerde kullanılabilecek minimum diş sayısının oldukça büyük olmasıdır. 
(Az sayıda diş sağlamak zordur.)

İnvolute eğrisinin nasıl elde edildiğini görmek için şu yöntemi uygulayabilirsiniz.

Ekseni kağıt üzerine dik yerleştirilmiş bir makaraya sarılı ipin ucuna bir kalem bağlayın. İp tam sarılı konumda çizmeye başlayacak şekilde ipi yana doğru açarak bu arada kalemin kağıdı çizmesini sağlayınız. Ortaya çıkacak şekil taban çapı makaranın çapına eşit bir dişlinin involute eğrisi olacaktır. Bkz. yandaki resim.

Involut eğriye göre üretilen dişler uygulanacak basınç açısı ve Adendum, Dedendum yüksekliklerinin oranlarına göre sınıflandırılmışlardır. Bunlar

   1. Basınç açısı Ф=14-½ ^o Full depth involute dişler (Tam boy
       evolvent diş)
   2. Basınç açısı Ф=20 ^o   Full depth involute dişler (Tam boy
       evolvent diş)
   3. Basınç açısı Ф=20 ^o  Stub involute dişler (Stab -evolvent diş)
      (Bu dişli tipine Türkiyede basık dişli de denir)

Bu dişlerin birbirlerine göre farklılıkları aşağıdaki tabloda belirtildi

Ф=14-1/2º , TAM BOY EVOLVENT DİŞLER (FULL DEPTH INVOLUTE)

Eskiden en yaygın kullanılan diş tipi idi. Bu sistem sadece diş sayısının fazla olduğu dişlilerde girişim oluşturmaz. Ancak artık pek fazla kullanılmamaktadır.

Ф=20º , TAM BOY EVOLVENT DİŞLER (FULL DEPTH INVOLUTE)

Bugün dünyada en yaygın kullanımı olan diş tipi 20º Tam boy involute (evolvent) dişlerdir. Bu dişlerin basınç açısının 20º olması nedeni ile dişlerin birbirine girişim yapmaları nispeten daha azdır ve diş dibi daha geniş olduğu için 14-1/2º derecelik dişlere göre daha güçlüdür. (Bkz Şekil 1)

Tam boy involut dişlilerde diş dibinde girişim olmasını önlemek için pratikte diş dipleri daha derin işlenir. Bu nedenle tercih edilen dedendum ölçüsü

d=1.25* M  olarak alınır. (Bkz Şekil 2)

Ф=20º , BASIK EVOLVENT DİŞLER (STUB- INVOLUTE)

Bu dişlerin adendum yüksekliği diğerlerine göre daha az olduğu için diş girişimi en az olan sistemdir. Ancak bu sistemin dezavantajı diş temas oranının (contact ratio) düşük olmasıdır. Bu nedenle eğer çok hassas makinalarda üretimemişlerse  dişlilerde aşınma ve gürültü fazla olmaktadır. Bu sistem diş sayısının 25 den daha az olduğu dişlilerde daha iyi sonuç vermektedir.

ŞEKİL 1:
Aynı modüldeki evolvent diş profillerinin birbirlerine göre büyüklüğü

ŞEKİL 2:
Tam boy evolvent dişliler için tercih edilen DEDENDUM işleme derinlikleri fazladır

Not: "F.D" Full depth (Tam boy involute diş)