DİŞLİ  TERMİNOLOJİSİ

Dişli dizaynı konusuna girmeden önce dişli terminolojisindeki terimlerin açıklanması gerekir.

ANA DİŞLİ : Bir dişli çiftinde diş sayısı daha fazla olan dişli

PİNYON DİŞLİ : Bir dişli çiftinde diş sayısı daha az olan dişli

BÖLÜM DAİRESİ ÇAPI (D_P , D_G): Çalışan dişli çiftinin birbirine kuvvet ve hareket aktarımında bulunduğu çaptır. Tüm dişli hesapları bu çap üzerine temellendirilir.

ANA DİŞLİ DİŞ SAYISI (Z_G):  Diş sayısı tam sayı olmak zorundadır. Belli peryotlarda aynı dişlerin birbirine temasını önlemek için eğer pinyon dişli diş sayısı tek ise ana dişli diş sayısı çift sayı, (veya tam tersi) olmalıdır.

PİNYON DİŞLİ DİŞ SAYISI (Z_P): Ana dişli diş sayısı için yapılan açıklama pinyon dişli için de geçerlidir. Özellikle piyon dişlilerde diş sayısının belli bir sayının altına düşmesi dişlilerde girişim ihtimalini arttırmaktadır. Dişli girişiminin olumsuz etkilerini önlemek için en yaygın uygulanan önlem profil kaydırma işlemidir. (Bkz. Profil kaydırma)

EKSENLER ARASI MESAFE (C): Ana dişli merkezi ile pinyon dişli merkezi arasındaki uzaklık.

TABAN DAİRESİ (Base circle) : Diş profilini oluşturan involute eğrisinin başladığı çaptır. Bu çap belli bir diş sayısının altında iken diş dibi çapından büyük, diş sayısı büyük ise diş dibi çapından küçüktür.

INVOLUTE : Diş profilini oluşturan eğri. Taban dairesi üzerinden bu eğrinin nasıl çizildiği konusunda Bkz. INVOLETE EĞRİSİ.

DİŞ DİBİ DAİRESİ : Diş dibinden geçen daire 

ÇEVRESEL ADIM (P_C) (Circular pitch) : Bölüm dairesi üzerinden ölçülen çevresel adım.

ADDENDUM (a): Bölüm dairesi çapından dişli tepesine kadar olan radyal uzunluk.

DEDENDUM (d): Bölüm dairesi çapından diş dibi çapına kadar olan radyal uzunluk. 

DİŞ YÜKSEKLİĞİ  : Addendum ile Dedendumun toplamı (a+d)

ÇALIŞMA YÜKSEKLİĞİ : Dişli çiftinde bir dişin addendumu ile öteki dişin addendumunun toplamı (2 x a). Bir dişlide adendum dedendumdan daha kısa olduğu için çalışma yüksekliği diş yüksekliğinden her zaman daha azdır.

AÇIKLIK (c) (Clearance)  : Dişli çiftinde bir dişin tepesi ile ötekinin diş dibi arasında kalan boşluk. c= diş yüksekliği-çalışma yüksekliği => c= d-a  

DİŞ BOŞLUĞU (Backlash) : Diş yuvada diğerine dokunduğunda arkasında kalan boşluk.

ADIM AÇISI : Çevresel adım yayını gören açı

ÇEVRESEL KALINLIK : Bölüm dairesi üzerinde ölçülen çevresel diş kalınlığı

KORDAL KALINLIK : Bölüm dairesi üzerinde ölçülen çizgisel diş kalınlığı.

KORDAL ADDENDUM :Kordal kalınlık çizgisi ile diş tepesi arasındaki yükseklik

DİŞ YUVA GENİŞLİĞİ: Bölüm dairesi üzerindeki diş boşluğunun genişliği

MODÜL (M) : Bölüm dairesi çapının diş sayısına bölünmesi ile ortaya çıkan değerdir. Dişli imalatında diş profilini sağlayan bıçakların sonsuz bir varyasyonu olamayacağı için kullanılacak bıçakların seçimi açısından bu değerler standart MODÜL TABLOSU kullanılarak seçilir. Bu değer dişli dizaynındaki en önemli parametrelerden birisidir. Birimi (mm) dir. ) 

ÇAP ADIMI (P_d) (Diametral pitch) : Amerikan dişli üreticileri birliği (AGMA) standartlarında kullanılan ve metrik sistemdeki modul parametresinin yerine kullanılan değerdir. Bölüm dairesi çapının her bir inch lik bölümüne düşen diş sayısını gösterir. Modül gibi bu değerde standart  P_d TABLOSU kullanılarak seçilir Birimi (1 / inch) dir.

TEMAS NOKTASI (Pitch point): Bölüm dairesi üzerinde dişlerin birbirine hareket aktardıkları nokta.

HAREKET HATTI : Temas noktasından geçen ve her iki taban dairesine teğet olan çizgidir. Dişli çiftlerinin dönme sırasında birbirine temas eden noktaları bu hattı izlediği için bu çizgiye hareket hattı denilmiştir.

BASINÇ AÇISI (Ф ): Bölüm dairelerinin birbirine dokunduğu noktadan çizilen  teğet ile hareket hattı arasındaki açıdır.

Eskiden Basınç açısı 14.5 ⁰olarak sağlanmaktaydı. Bu basınç açısında diş sayısı 32 nin altına düştüğünde diş tepesi öteki dişlinin dibi ile girişim yaparak diş dibinin oyulmasına neden olduğu için bu açının kullanımı nispeten azalmıştır.

Basınç açısının 25⁰ veya daha büyük olması durumunda daha güçü diş profili elde edilmekle birlikte dişlilerde eksenler arası uzaklık toleransı azalmaktadır..

20⁰ basınç açısında ise girişim olmaması için gereken diş sayısı 18 e kadar düşürülebildiğinden bu gün artık dünyada en yaygın kullanılan basınç açısı Ф=20⁰ dir

ALIN (face) : Bölüm dairesi ile Addendum dairesi arasında kalan dişli yüzeyi

FLANK : Bölüm dairesi ile Dedendum dairesi arasında kalan dişli yüzeyi.

DİŞ KALINLIĞI (b) : Eksenel yönde diş kalınlığı

DİŞ DİBİ RADYÜSÜ (R) : Dişlerin daha güçlü olması ve çentik etkisini yok etmek için diş diplerinde radyüs bulunur. Radyüs genelllikle modulün 0.38 katıdır. (R= 0.38 x M)