ERGONOMİ

Makinayı insan kullanır. Bu nedenle kumandası manuel olarak yapılacak makinada uygulanacak ölçü ve şeklin belirlenmesinde bazı kriterlerin uygulanması gerekir. Bu kriterlerin tümüne ERGONOMİ denir.

Bir makina veya sistem için ergonomik kriterler başlıca şunlardır.

• insan gücünün yetebilir olması
• Kullanımda elin, kolun , bacağın ve diğer organların çabuk yorulmaması
• Elin, kolun, bacağın vs.  makinanın kontrol  edilmesi gereken yerlerine kolay ulaşabilir olması

İnsanların kullanacağı bir makina, aparat, sistem vs. dizayn edilmeden önce kimler tarafından ve nerelerde kullanılacağının bilinmesi önem kazanır. Bu nedenle ergonomik faktörler aşağıda detaylı olarak verilmiştir.

İNSAN GÜCÜ NE KADARINA YETER

Çok güçlü bir adamın kasları anlık olarak 450 kilogramlık kuvvet uygulayabilir. Ancak bu güç sürekli olamaz. İnsan gücü zamana bağlı olarak ani düşüş gösterir ve yaklaşık 10 dakika sonra dayanma gücü 10-15% seviyelerine kadar geriler (Bkz. şekil 1)

Genelde bayanların gücü erkeklerin gücünün yaklaşık 2/3 ü oranındadır. Güç yaş ile de değişir. Normal şartlarda (hastalık, sakatlık vs. yoksa) insanlar 25-30 yaşları arasında maksimum güce sahiptir. 40 yaşlarında insanlar gücünün 10% sini 50 yaşlarında 15% sini, 60 yaşlarında  20% sini ve 65 yaşlarında 25 % sini kaybederler.

İri kıyım adamlar genelde daha güçlü olur. Ancak bu gibi insanların dezavantajları bir işi yapabilmeleri için çok daha fazla oksijene gereksinim duymalarıdır. Yani iri kıyımlar daha çabuk nefes nefese kalırlar..Hızlı yapılması gereken yorucu işler için ince yapılı insanlar daha uygundurlar. İnsanların gücü iyi bir idman (eksersiz) ile bir yılda 30-50 % arasında artış gösterebilir.

İnsan gücünü etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlar;

1. Ortam sıcaklığının 29ºC nin üzerinde olduğu yerlerde  özellikle nem oranı yüksek ise insanın dayanma gücü azalır. Düşük sıcaklıklarda ise bu olumsuz etki çok daha azdır.
2. Bulunulan yükseklik 2400 metreden daha fazla ise kasların gücü azalmaya başlar. 6000 metreden sonra ise dayanma gücü yaklaşık yarıya iner, 7900 metreden sonra ise bilinç kaybolmaya başlar. (Yükseklerde oksijenin daha az olması nedeni ile adalelerin ve beynin  ihtiyacı olan yeterli oksijen sağlanamaz)
3. İvme altında insan dayanımı 5G ye kadar (yer çekiminin 5 katına kadar) etkilenmez. Ancak 5G den sonra İvmenin tersi yönünde uygulanabilecek kuvvet azalırken  ivme doğrultusunda ise artar. (Bu bilgi daha çok  uçak, jet vs. dizaynı için göze alınır)
4. Duygusal koşulların değişmesi insanın dayanım gücünü etkiler. Stres altıda, panik durumundayken, heyecanlanınca dayanma gücü artar ancak kontrol kabiliyeti, muhakeme gücü ve maharet azalır.
5. Gövdenin pozisyonu: Hareket imkanının sınırlı olmadığı, dayanacak yerin olması insanların uygulayabileceği kuvveti arttırır. Bu nedenle insanların çalıştığı mekanlarda sırtını dayayabileceği, ayağını koyabileceği, destek alabileceği yerlerin olması çalışma verimini arttırır.
6. Kol ve bacakların pozisyonu ile aktarılacak kuvvetin yönü insanın uygulayabileceği kuvvetin büyüklüğünü belirler.

• Eğer tutulacak şey vücuda kol uzunluğundan daha yakın ise elin kavrama kuvveti artar.
• Sırt bir yere dayanıyorsa kolların itme kuvveti artar
• Maksimum bacak kuvveti, bacak dizden hafif bükülmüş pozisyonda iken uygulanabilir.
• Maksimum kol kuvveti, kol omuz seviyesinde iterken uygulanabilir.
• Oturan bir kişinin çekeceği şey kol uzunluğu mesafesinde iken maksimum çekme kuvveti uygulanabilir.
• Oturan bir kişinin iteceği şey kol uzunluğu mesafesinin yarısında ise maksimum itme kuvveti uygulanabilir.

              Uygulanabilecek
KOL KUVVETİ değerleri TABLOSU

Uygulanabilecek
EL İLE TUTMA KUVVET TABLOSU

Aşağıdaki şekillerde yetişkin bir erkeğin belli pozisyonlarda uygulayabileceği kuvvetler verilmiştir. Yukarıda verilen linklerde ise dirsek konumuna göre kol ve  el ile uygulanabilecek kuvvetler tablo olarak belirtilmiştir.

TY=1KY*(2+(N-2)*0.75)

Bu formülde:
TY= Toplam kaldırılacak yük
1KY= Bir kişinin kaldırabileceği yük
N= Yükü kaldıracak toplam adam sayısı

Örnek:
Bir kişinin kaldırabileceği yük =20 Kg
Yükü kaldıracak toplam adam sayısı=8

Toplam kaldırılabilecek Yük
TY=20*(2+(8-2)*0.75) = 130 Kg  (160 Kg değil)
Not Tabii 8 kişi için yükü aynı şartlarda tutma imkanı varsa
ve 8 kişi aynı güçte ise bu hesap doğrudur

Soldaki resimde kaldırılabilecek maksimum yükün boyutları verilmiştir.

Bu boyutlardan D ile belirtilen ölçü büyüdükçe kaldırılabilecek  maksimum yük azalır.

D> 60 Cm ise maksimum Yük 2/3 oranına düşürülmelidir.

D>90 Cm ise maksimum yük yarıya düşürülmelidir.

D>120 Cm ise maksimum yük 1/3 oranına düşürülmelidir.

Yukarıda belirtilen maksimum yükler ise aşağıdaki şekillere göre değişir.

Götürülebilecek
mesafe  max.10 Metre                   

İŞÇİ SAĞLIĞI AÇISINDAN ALIMASI GEREKEN ERGONOMİK ÖNLEMLER

İşletmelerde görev yapan mühendislerin çalıştırdıkları işçilerin yaptığı işleri gözlemleyerek daha güvenli, daha verimli çlışmalarını sağlayacak önlemler almalıdır. Bu önlemler;

• Her şeyden önce iş güvenliği açısından işçiler mutlaka eğitimden geçirilmeli ve çok temel olan eğilme, doğrulma, yük kaldırma, indirmenin nasıl yapılması gerektiği anlatılmalıdır.
• Hep aynı işi yapan ve hep aynı adalesini kullanan işçilerin, farklı rutin işlerde çalışan işçilerle belli bir düzen içinde yerlerini değiştirerek aynı adaleyi sürekli kullanmalarının önüne geçilmelidir. Sürekli aynı kası kullanmanın bir müddet sonra sakatlanmayı beraberinde getireceği bilinmelidir.
• Yardımcı aparat, tezgah vs temin edilerek işçilerin görevlerini yaparken buları kullanması sağlanmalıdır.
• İş çilerin sürekli ileriye uzanma ve eğilme, doğrulmalarını ortadan kaldıracak aparatlar geliştirilmelidir.
• Kaldırılan yük nedeni ile sırt ve omuzlarda ortaya çıkan gerilimleri azaltacak önlemler alınmalıdır.
• Rutin yapılan işlerde harcanan efor ve kuvveti zaltacak aparatlar kullanılması sağlanmalı.

Yükün hiç bir zaman bel ile kaldırılmaması gereği işçilere öğretilmelidir